negâreš 05-mai-2003

 Pasin virâyeš 02/04/09

Pârsi bâ zabân-negâre ye Lâtin : Pârsi-negâri.
(Transliteration with Latin characters : Pârsi-negâri).

 

"yak rag râ band âvarid, bimâri xwâhid dâšt,
Jelow ye yak rud râ be girid, seyl râh xwâhad oftâd,
Dar barâbar e  âyanda be istid, Enqelâb xwâhid dâšt" !
Victor Hugo[1]

Pirâmun e goftamân e Xâtami : mâ o din-stizi

Âqâ ye Xâtami,

Bâ drud va sepâs az barâ ye ân ce barâ y mardom e in marz-o-bum anjâm dâda va midehid, con xod râ (be guna i) âmâj e baxš i kucak az soxanân e emruz e šomâ yaftam, be pâsoxgui va xordagiri bar âmadam.

Ham cenân ke az jây-jâ ye in pâygâh âškâr ast, mâ andišahâ ye šomâ râ bas grâmi midârim. Cerâ ke, dar Iran e emruz, be sahmgini va storgi ye "târixi" ye "sanglâx" i ke mardom-sâlârân dar piš e ruy dârand tâ be andâza i âgâh im[2].

Az didgâh e xrad-grâyâna (rationaliste), va be târix pâsox-guyâna, be râsti kamtar xorda i mitavân bar jân-mâya va gowhar e goftamân e šomâ greft. Negareš e târixmand e šomâ be jâygâh e emruzi ye Iran dar Giti, va zamân (târix e Iran, va âmuzeš az ân ce bar sar e niâkân e mâ rafta'st), be mâ delgarmi midehad. Arj-gozâri ye mâ be jonbeš e bozorg e mardom e Iran (va šomâ ke hamaknun dar sar e ân id), be dorosti dast-âviz i barâ ye gelâya az pâra i az ân ce emruz bar zabân rândid be mâ midehand.

Bâyasta ast ke noxost cakida i az pâyahâ ye andiša ye xod râ bâzgu konim, tâ cerâi ye ranješ e mâ rowšan gardad.

pâyahâ ye andišagi ye mâ

Dir-bâzi'st ke con "be soxan guy midehim, na be soxan-guy !", dar barâbar e ân ce barâ ye mâ sost-pâya va nâdorost minamâyad, istâda im. Tâ bâ goft-o-gu ye ârâm va bar pâya ye borhân be virâyeš e andiša ye xwiš pardâzim. Payrow e Xayyâm, va digar bozorgân e in marz-o-bum, degar-andiš im. Rowšan-tar be guyam : be din va xodâ nâbâvar im. Vali na midânim "din-stizi"  c'ist ? Ce rasad be ân ke "din-stiz" bâšim[3] ! Agar dorost dar yâfta bâšam, vâža ye "din-stizi"  dar zabânhâ ye Bâxtar-zamin (Occident) niz yâft na mišavad.[4]

In dorost ast ke candi'st ke dar takâpu ye "nâxodâ" šodan, va bahra-giri az xrad e nâciz e xod, mibâšim, tâ arzeš-gozâri ye xod râ bar pâyahâ ye šâyast (ethics) e ensân-grâyâna (humaniste) va dast-âvordhâ ye arzeš-mand e dânešhâ ye nowin ostovâr sâzim. Az in ruy ast ke mâ har soxan va gozâra i râ bâ "trâzu" ye xod (ke zamân-mand, puyâ va behbud-pazir ham hast !) sabok-o-sangin mikonim.[5]

Gelâya ye mâ

Dar dânešgâh, ruz e noxost Dey, Šomâ cenin goftid :

"din-stizân be har surat bâ din va me'yârhâ ye dini nâsâzgâr and. Az in ke dar in kešvar yak jâme'e ye demokrâtik bar mabnâ ye mabâni ye dini esteqrâr bi yâbad nârâhat and."  IRNA, 3/10/80

Emruz bar hama ye mardom e Iran rowšan šoda'st ke me'eyârhâ (sanjahâ) ye dini bastagi ye frâvân be pišvâ ye (bâz-)guyanda ye ânân dârand ! Cenân ke didid, mâ "arzeš-dâvari" ye xod râ dârim, va bâ bahra-giri az ân be sanješ e "dorosti yâ nâdorosti" ye didgâhhâ  mipardâzim. Bigomân baxš i bozorg az ân ce šomâ ân râ "me'eyârhâ ye dini" (az did e xod) minâmid, râ mipazirim. Va, be poštvâna (ye zendagi va andišagi) ye xod, bâ pâra i az ân ham sar e nâsâzgâri dârim. Bâ in hama xod râ "din-stiz" na midânim va na minâmim[6]. Be gozineš e âzâdâna (va âgâhâna !) ye mardom arj minehim. Vali bar pâya ye in bâyastagi ke rây va negara ye ânân be râsti bar sâmâna ye kešvar (Estâ, nezâm e siâsi) va sâz-o-kâr e kešvar-gardâni cira gardad, va bâ in šart ke âzâdihâ ye bonyâdin e "xodemâni" (fardi, privé) va mardomâni (social) grâmi šomorda šavand[7].

Be har guna, ân ce piš (va biš) az har ciz barâ ye mâ grânsang ast in mibâšad : âzâdi ye andiša va (âzâdi ye) paxš e ân, va bâz gozâštan e dast mardom dar gozineš râh o marâm e xod. Mâ xwâhân e rowšangari va dustdâr e âzâdi, barâ ye xoši ye xod va digarân, hastim. Cerâ ke, bar ân ce bar sar e mardom e zâdgâh e mân miravad, del suzim. Bar pâya ye hamin andišahâ, be nehâdina šodan e "mardom-sâlâri" biš az har ciz e digar i arj minehim va az raxna ye ân dar del e šahr o rustâ bas šâd migardim. Agar ce dar bâra ye sâzgâri ye ân bâ mabâni ye dini be xošbini ye šomâ n'istim, kâmyâbi ye šomâ râ, dar in râh e storg, ârezu mikonim.

Aknun, girim ham ke mâ bâ pâra i az  me'eyârhâ ye dini nâsâzgâr bâšim, cerâ bâyad mâ râ ham "mân'a ye omda ye pišravi ye Enqelâb" be šomâr âvarid ? Mâ, ke be saxti mitavânim dar Iran zendagi konim, ce tavân i dârim ke jelow ye pišraft e ân râ be girim !

Mâ bar tang-negarihâ ye mardom va pišvâyân e ânhâ, az târik-andišân tâ šomâ, va in ke in tang-andiši târixi mibâšad[8], âgâh im.[9] Vali gardeš e gardun be mâ âmuxt'ast ke dar barâbar e soxan sost-pâya be istim, va sosti ye ân râ gušzad konim. Ciz i ke na mitavânad dar hamkâri ye mâ bâ šomâ, barâ ye šâxtan e Iran i âbâd  va âzâd, sang-andâzi konad.

Be dânid va xub âgâh bâšid ke in vâpasin bezangâh e târixi dindârân (con sarkardagân e jonbeš e ru be piš[10]) barâ ye yâri be "âzâdi, vâ-rastagi va pišraft" e Iran ast. Va mardom e âgâh, con târix, bigomân dâvari ye dorost i bar dastâvord e virâyešgarân (eslâh-talabân) xwâhand kard. Farsâyeš, pusidagi va frupâši ye in Estâ (nezâm e siâsi) be dorosti be pâ ye din, va šekast e jonbeš e šomâ be pâ ye nâtavâni ye "mardom-sâlâri ye dini" dar in diâr negâšta xwâhand šod. In gozâra i târixi'st, va, cenân ke midânid, in cenin gozârahâ be man o šomâ bastagi na dârand !!

Har ce piš âyad, mardom kâr-o-bâr e xod râ bâ din, con digar ruykardhâ, xod behtar xwâhand dânest, va in hamânâ behtarin rahgošâ mibâšad. Tanhâ bâyad paziroft ke ruz i "qalat kardam" ân hâ râ ham be šenid va be rây e ânân gardan nehâd ! Az âgâhtar šodan e mardom na bâyad harâs i be del râh dâd, magar ân ke rig i be kafš dâšta bâšim.

Az ân jâ ke del e mâ, na barâ ye din (ke padida i pendâri'st), ke barâ ye xoši va šâdkâmi ye mardom dar in sarâ ye sepanj va zudgozar (ke con kaf e dast piš e ru ye mâ'st) mitapad, xwâhân e kâmyâbi ye jonbeš e pišrow (va andišahâ ye šomâ) dar Iran e emruz hastim, va fardâ râ ham hickas na dida'st !



[1] "Liez une veine, vous avez la maladie ; entravez un fleuve, vous avez l'inondation ; barrez l'avenir, vous avez les révolutions" !, az "D'un début de siècle à l'autre,  les habits neufs du vieil Hugo", sâl e 2002, 200-omin sâlgard e zâyeš e in bozorgmard râ grâmi xwâhim dâšt.

 

[2] Be hamin ruy, tâ knun, xordagirihâ ye mâ be niruhâ ye "opposition" (daruni va bruni) bar nekuheš e mâ be šomâ micarband.

 

[3] Agar vâža ye "Eslâm" râ az "riša", va ham-nešini ân râ bâ vâžahâ i con "taslim" va "mossallam" dar negar âvarim, na tanhâ mâ, ke xod e šomâ niz, na mitavânid goriz i be joz stiz bâ ân dâšta bâšid !

V'agar candin xwâneš e gunagun az ân râ be pazirim, kodâm yak "Eslâm e râstin" ast ? Be guna i xradmandâna, hic borhân i bar in ke šomâ "Din" râ behtar az "Mesbâh e Yazdi" bâzgu konid na dârim ! Šomâ ham, con digarân, az jâ i digar, didgâh va negareš i bonyâdintar, baxš i az din râ bâlâ, va pâr i az ân râ pâin mibarid !!

 

[4] Dar Frânse ân ce buda va hast, "anticlérical" (rowhâni/kâtuz-stiz) nâmida mišavad, na "din-stiz". Agar ce "Pâp" barâ ye Kâtolikhâ "bâyad-o-šâyad e rasmi" ye Din râ "miškâfad". Âyâ midânid ke Victor Hugo har ce gozašt bištar rowhâni-stiz šod ?

 

[5] Barâ ye âgâhi ye bištar, be šâxa ye "falsafi" be negarid.

 

[6] Šomâ ham bâyad be in "dastâvord" rasida bâšid ke har ce zudtar "Nehâd e Din" pâ ye xod râ, az gelim e zendagi ye xodemâni ye mardom, brun be kešad barâ ye Din, va mardom !, behtar ast !

 

[7] Rowšan ast ke : Agar "Din-bâvarân" (bâvar-grâyân, Mo'menân) bâ mâ kâr i na dâšta bâšand, mâ râ bâ "din e mardom" (râh-o-raveš e gozarân e zendagi ye fardi ye ânân) hic kâr i n'ist ! Sar e xod dârim o sowdâ ye xwiš.

 

[8] Midânim ke greh e cand-hazâr-sâle dar yak-yâ-do sâl (va šâyad sade) bâz na migardad, cerâ ke az žarfâ ye târix âqâzida im. Nang e nâdâni ye mardom, ke xod ham dar ân migonjim, bar dâman e Šahân, va dastyârân e ânân (ke ce basâ "Rowhâni" buda and !), pâk šodani n'ist. Be dorosti, mâ xod râ pâra i az hamân mardom i midânim ke nešân dâdand ke mâ (Irâniân) šâyastagi ye bištar az Xomeyni râ na dârim. Behtar guim : mâ, Irânihâ, tavân e dar-yâftan e âgâhtar az u, ân ham tanhâ dar 25 sâl e piš, râ na dâštim.

 

[9] Poštibâni ye mâ az jonbeš e emruz bar pâya ye in âgâhi mibâšad.

 

[10] Sâlhâ'st ke âmuxta im ke dindâri "trâzu" i niku barâ y jodâ kardan e sara az nâsara n'ist. Bozorg i con "Abdollâh Nuri" râ bas bâlâtar az basyâr i az "bidinân" migozârim. Târix nang e be zendân afgandan e pâra i az šâyasta-tarin kârgozârân e Iran (con Sahâbi), be jâ ye bahra-giri az ânhâ, râ be pâ ye ce kas i xwâhad negâšt ?