Pasin virāye : 19 mars 2002
Emruz, panj-anbe 23/12/80, payām i dustāne az Pāygāh e Kāfar dar yāft dātim, ke mā rā ād kard. Noxost dar pay ye dādan e pāsox i xodemāni be ānhā budim, vali pas az negāre e cerknevis e noxostin, behtar didim ke payām e xod rā, dar in jā ham, dar didgāh e hemegān be gozārim (āyad digarān niz mā (Xayyāmiyān va Kāfarān !) rā yāri rasānand !).
omā ham, agar be xwāhid, mitavānid in payām rā dar nāmehā ye pāygāh e xod be gonjānid.
Bā
drudhā ye frāvān,
Agar drost dar yāfte bāim, āyad be tavān goft ke pāygāh "Khayyāmiyān" az hame bitar be pāygāh omā "kāfar" nazdik ast. Cenin ast ke ne mitavān xonudi ye xwi rā az daryāft e payām e omā penhān kard.[1]
Barā ye Iran, con digar kevarhā ye pas-oftāde az kārvān e Dāne, rāh e Rowangari bas drāz ast, va kārhā frāvān ; dar yek su : tārik-andiān bā potvāne ye cand hezār-sāle az zar o zur o dorui ; va dar su ye digar : mā, dar zir, basi andak, bā zamān va tavān va tue ye besyār nāciz.[2] Bā in hame mā tavānmandtar az ānān im, cerā ke pot be zendegi, kāmgiri az zibāihā ye ān, va ādi dārim. Kām e dar-yāftan padidehā va pay bordan be gowhar e rāzhā ye brun va darun az ān e mā'st !
Dar in zamān e kutāh, be pāre i az āxehā ye pāygāh e omā sar zadam, va cand nokte rā ham-aknun miguyam, tā āyad ānhā rā pas az in bāztar konam (bāz-āmadan va virāye nevetehā az kārhā ye niku ye ma'st !).
omā ham mā rā az xordegiri ye xod bahrevar sāzid.
Pi az har ciz, bāyad az xod porsid : "barā ye ce be in kār dast mizanim" ? Dar negar cenin āyad ke andiidan e omā, barā ye pāsox be in porse, basande nist. Va cārcub e pāygāh (Frames, etc.) in nārowani rā bāztāb midahad. In kambud candān grānsang nist, cerā ke kām e zendegāni dar ham-āmuxtan, va virāye e kāstihā mibāad !
Agar ce omā, con mā, ne mixwāhid kar e siyāsi konid, bā in hame ne mitavānid Irān, va ān ce dar ān migozarad, rā mukāfi na konid. Har ke grānmandtarin sarmāye xwi, zamān, rā dar rāh i be kār migirad, bāyad be kārāi va rassāi ye kār xod niz negari hoyārāne dāte bāad, va ān rā har-az-cand-gāhi be bāznegari gozārad.
Nām e omā, "Kāfar", āyā pasandide va bejā ast ?
Na in ke bidini ye xod rā penhān konid (bidintar az Xayyām mināsid ?), ke bā negare be in cerāihā :
1) kāfar (vāe ye Arabi az "kofr") dar Eslām ciz e vie i rā mirasānad : barā ye yek mosalmān, yek Budā-prast ham kāfar omorde miavad. Dar hāl i ke timār e omā "xradgrāi" (Rationalism) mibāad, va parde bardātan az hame ye pidāvarihā. Barā ye yek xradgrā, har gune pidāvari, va nādāni, dar yek kise jā mogirad. Sarcame ye ānhā dar radehā ye pāin ast.
2) Tā ān jā i ke mā be ān raside im, niākān e xradvarz e mā bar sar e jang-o-jedāl bā "din-o-imān" e mardom na bude and. Ānhā Tanhā xwāhān e āzādi barā ye pax e ārāy e xwi budand. Mā niz bāyad payvaste dar talā bāim tā sanjehā (criteria) ye xod rā niz bar pāye ye xrad (logics) bar gozinim. Porsegari va pauhe dar drosti ye har gozāre hamānā gowhar e bine va negare mā mibāad. Rowan ast ke bar pāye ye yāftehā ye xod, az xordegiri be ārā ye digarān niz kutāhi ne mikonim, cerā ke cizi barā ye az dast dādan, be joz nādāni va tang-negari, na dārim. (be nāme ye sargoāde ye mā be Xātami be negarid).
3) Az gozine e vāe ye "Kāfar", āyad bu ye gune i "lajbāzi ye kudakāne" bā Din e cire bar kevar va mardomān bi āyad. Timār e noxostin e mā bumi kardan e Dane ast, va nik midānim ke bine va mane e mardom rā ne mitavān be zur, va yek-ruze, degargun kard. Mā rāhi be joz bālā bordan e āgāhi ne mināsim.[3] Din tanhā cire bar Estā (state) ye kevar nist, bāyad paziroft ke cire bar andiehā ye mardom niz mibāad. Tāze mā o omā ham pāre i az in mardom im (va docār e kāstihā ye frāvān!). Xradgrā ne mitavānad mardom-sālār na bāad. Va har mardom-sālār i pazirofte ast ke in hamin mardom, bā nādānihā va kāstihā ye ān, hastand ke dastmāye ye degargunihā mibāand va bāyad be omār āyand (rowan ast ke mā xwāhān e "be-ru-ye-pā-ye-xod-istādan" e Mardomān hastim, na be zir e canbare ye digarān raftan.) Dar in cārcub, talā e omā barā ye Rowangari ye pāyehā ye Eslām (va Qorān) arzemand mibāand ; agar ce in kār nabayad sāye i bar retehā ye digar afkanad.
Cenin ast ke nāmhā i con "nāxodāyān" yā "xradgrāyān" (ke pāre i az nām e omā ham hast), yā "āzād-andiān" be omā pasandidetar hastand. Cerā ke in nāmhā nāngar e ān ce omā hastid mibāand (na ān ce nistid ! Agar ce niāzi be afzudan e in ke "ri-o-qeyci" dast e omā'st nist).
Mā pasandide ne midānim ke ziyād zamān e nāciz e xwi rā dar yore be Eslām, yā degar pendārhā ye bihude, be gozārim. Marāmi ke jān e ensān rā be pul fru mikāhad ("Diye") nazd e ensāngrāyān ce arze i mitavānad dāte bāad ?? Va Ensāngrāi (Humanism) pāye ye Xradgrāi ye ma'st ![4]
Nikutar ast be Dānehā ye Novin be pardāzim : ān ham az
in ruy ke kāmyābi xwi rā dar grow ye kāmravāi ye digarān midānim !
Yārān,
Cenān ke xod midānid, mā dar Iran az pāin-pāinhā, be rāsti az zir e zamin !, āqāz mikonim, cerā ke bāyad xradgrāyān e tārixi ye xod rā az zir e xāk dar āvarim !
Tārix be mā miāmuzad ke jonbe e Rowangari dar Xāvar, be vie Irān, pā greft, va dar sadehā ye 9 tā 12 milādi ostvār od, sepas be Orupā rasid. Candin sade dar Orupā be cāle bā tang-andiān va zurmandān pardāxt tā dar sade ye 18 Milādi be bār ninad (Montesqieu, Hume, Voltaire, Diderot, Rousseau, Kante, etc.). Drost be hamān gune ke kār e um e tārik-andiān dar Xāvar, dar rie-kani ye in jonbe, be candin sade niāz dāt !
Bāyad in dāde rā payvaste jelow ye cam dāt ke jā andāxtan va bekār-giri ye xradvarzi, ce nazd e mardomān va ce nazd e xod, kāri bas picide va drāz-pā mibāad. Bozorg odan dar pirāmuni nābexradāne (zurmandāne) kār e hamegi ye mā rā saxt o dovār gardānde ast. Bāyad bitar āmuxt, va (āyad) kamtar nevet. Ān ce dar bāre ye andiegihā ye falsafi nevete id hanuz nāpoxte ast (be kāftan e "agnostics" be negarid)[5].
Dar in yeki-do sāle, har ce pitar rafte im, kāsti rā arftar yāfte im. Tā be ān jā ke emruz bar ān im ke, bāyad az xod e vāehā āqāzid, tā bar pāye ye vāegān e Irāni (na tanhā Pārsi) cārcubi xradmandāne bar pā sāzim. Cenin ast ke Degarguni ye bargatgāh (reference, coordinates) (az Arabi be zabānhā ye ham-xānevāde ye bumi ye in dyār) rā emruz besyār gransang midānim, cerā ke be in dastāvard raside im ke "xāne az pāy-bast virān ast".
Cenin ast ke dar pay e be barpāi ye vāe-nāme i xradgrāyāne va dānevarz bar āmade im. Barā ye behbud e ān (be vie pāre ye Englisi) dast e yāri be su ye omā drāz mikonim, cerā ke xrad e gruhi rā bartar midānim.
Pax va gostare e kārhā ye grān e bozorg xradmandān e Irāni (con Xayyām, Obeyd e Zākāni ), be sān e bargardāndan e nevetehā ye xradvarzān va dānemandan e sarāsar e Giti be Pārsi, az kārhā ye bāarze e pi e ru ye ma mibāand.
Bāyad, tā mitavānim, hamāhang pi ravim tā az dobāre-kāri parhiz avad. Mā dar pay e bar jā gozātan e nām e xod nistim, va az goft-o-gu barā ye hamkārihā ye bitar, ād miavim.
Bahārān dar rāh and, va kufehā, bā Xayyām, be mā niru va ādi pike mikonand :
Sāqi ! Gol-o-sabze bas tarabnāk od'ast.
Dar yāb ! Ke hafte ye degar xāk od'ast.
Mey nu o goli be cin, ke tā dar negari,
Gol xāk od'ast o sabze xāāk od'ast !
[1] Bihude nist ke nāni ye pāygāh e mā noxostin payvad dar pāygāh e omā'st ! Mā ham pāygāh e omā rā be "Gardegāh" e xod miafzāim.
[2] Tāze naāyad va nabāyad ke xod e mā zendegi, va
kāmgiri az zibāihā ye ān, rā frāmu konim ! Cerā ke Ensān e
"nākām" (ba picidegihā ye ravāni) na sudi barā ye xwi, va
na barā ye digarān dārad.
[3] Agar mitavānid, be in nevetār az yek xradgrā ye Frānsavi, ke xwāhān e sāxtan e Masjed dar Frānse mibāad, Un rationaliste devant l'islam, be negarid !
[4] Agar ān ce dar Iran gofte miavad rā pay grefte bāid, dide id ke pāre i az "Ayatollāhhā" az be kar greftan e vāe ye "Ensāngrā" arm dārand. Va hamān "Humanisme" rā mikoband !! Bā in hame, ānhā ne mitavānand penhān konand ke :
Cāle ānān bā
zendegi va Ensān ast !
[5] In ke dahhā kār pi e ru ye mā'st be rāsti gzāfe-gui nist. In vāe az "GNOSE" grefte ode ast. Va hamān gune ke jā ye digar gofte ode ast, "GNOSE" hamān "NĀS" ast (gó, oóā), (ke pivand e "a_" ān rā vāgune mikonad). Bargardān e in vāe bāyad cizi mānand e "nānāsmand" avad. Dar gostare ye "Imāni", dar payvand bā "Xodā", nānāsmandān Xodā rā nās-nā-pazir midānand. Bar in pāye, ānān rā bāyad "Xodā-nanās" nāmid !
Cenān ke mibinid, in gofte az ān ce dar "agnostics" āvarde im paykarmandtar (more concrete) ast.