Pasin virāyeš19 mars 2002

Pārsi bā zabān-negāre ye Lātin : Pārsi-negāri.
(Transliteration with Latin characters : Pārsi-negāri).
 

Soxan i bā yārān dar bāre ye din-stizi va xradgrāi

Piš-darāmad

 

Emruz, panj-šanbe 23/12/80, payām i dustāne az Pāygāh e Kāfar dar yāft dāštim, ke mā rā šād kard. Noxost dar pay ye dādan e pāsox i xodemāni be ānhā budim, vali pas az negāreš e cerknevis e noxostin, behtar didim ke payām e xod rā, dar in jā ham, dar didgāh e hemegān be gozārim (šāyad digarān niz mā (Xayyāmiyān va Kāfarān !) rā yāri rasānand !).

 

Šomā ham, agar be xwāhid, mitavānid in payām rā dar nāmehā ye pāygāh e xod be gonjānid.

 

Xod e Payām

 

Bā drudhā ye frāvān,

 

Agar drost dar yāfte bāšim, šāyad be tavān goft ke pāygāh "Khayyāmiyān" az hame bištar be pāygāh šomā    "kāfar" nazdik ast. Cenin ast ke ne mitavān xošnudi ye xwiš rā az daryāft e payām e šomā penhān kard.[1] 

 

Barā ye Iran, con digar kešvarhā ye pas-oftāde az kārvān e Dāneš, rāh e Rowšangari bas drāz ast, va kārhā frāvān ; dar yek su : tārik-andišān bā poštvāne ye cand hezār-sāle az zar o zur o dorui ; va dar su ye digar : mā, dar zir, basi andak, bā zamān va tavān va tuše ye besyār nāciz.[2] Bā in hame mā tavānmandtar az ānān im, cerā ke pošt be zendegi, kāmgiri az zibāihā ye ān, va šādi dārim. Kām e dar-yāftan padidehā va pay bordan be gowhar e rāzhā ye brun va darun az ān e mā'st !

 

Dar in zamān e kutāh, be pāre i az šāxehā ye pāygāh e šomā sar zadam, va cand nokte rā ham-aknun miguyam, tā šāyad ānhā rā pas az in bāztar konam (bāz-āmadan va virāyeš neveštehā az kārhā ye niku ye ma'st !).

 

Šomā ham mā rā az xordegiri ye xod bahrevar sāzid.

 

Āmāj az be rāh andāxtan e yek Pāygāh

 

Piš az har ciz, bāyad az xod porsid : "barā ye ce be in kār dast mizanim" ? Dar negar cenin āyad ke andišidan e šomā, barā ye pāsox be in porseš, basande nist. Va cārcub e pāygāh (Frames, etc.) in nārowšani rā bāztāb midahad. In kambud candān grānsang nist, cerā ke kām e zendegāni dar ham-āmuxtan, va virāyeš e kāstihā mibāšad !

 

Agar ce šomā, con mā, ne mixwāhid kar e siyāsi konid, bā in hame ne mitavānid Irān, va ān ce dar ān migozarad, rā muškāfi na konid. Har ke grānmandtarin sarmāye xwiš, zamān, rā dar rāh i be kār migirad, bāyad be kārāi va rassāi ye kār xod niz negari hošyārāne dāšte bāšad, va ān rā har-az-cand-gāhi be bāznegari gozārad.

 

Dar bāre ye Nām e šomā

 

Nām e šomā, "Kāfar", āyā pasandide va bejā ast ?

 

Na in ke bidini ye xod rā penhān konid (bidintar az Xayyām mišnāsid ?), ke bā negareš be in cerāihā :

 

1)    kāfar (vāže ye Arabi az "kofr") dar Eslām ciz e viže i rā mirasānad : barā ye yek mosalmān, yek Budā-prast ham kāfar šomorde mišavad. Dar hāl i ke timār e šomā "xradgrāi" (Rationalism) mibāšad, va parde bardāštan az hame ye pišdāvarihā. Barā ye yek xradgrā, har gune pišdāvari, va nādāni, dar yek kise jā mogirad. Sarcašme ye ānhā dar radehā ye pāin ast.

2)    Tā ān jā i ke mā be ān raside im, niākān e xradvarz e mā bar sar e jang-o-jedāl bā "din-o-imān" e mardom na bude and. Ānhā Tanhā xwāhān e āzādi barā ye paxš e ārāy e xwiš budand. Mā niz bāyad  payvaste dar talāš bāšim tā sanjehā (criteria) ye xod rā niz bar pāye ye xrad (logics) bar gozinim. Porsešgari va pažuheš dar drosti ye har gozāre hamānā gowhar e bineš va negareš mā mibāšad. Rowšan ast ke bar pāye ye yāftehā ye xod, az xordegiri be ārā ye digarān niz kutāhi ne mikonim, cerā ke cizi barā ye az dast dādan, be joz nādāni va tang-negari, na dārim. (be nāme ye sargošāde ye mā be Xātami be negarid).

3)    Az gozineš e vāže ye "Kāfar", šāyad bu ye gune i "lajbāzi ye kudakāne" bā Din e cire bar kešvar va mardomān bi āyad. Timār e noxostin e mā bumi kardan e Daneš ast, va nik midānim ke bineš va maneš e mardom rā ne mitavān be zur, va yek-ruze, degargun kard. Mā rāhi be joz bālā bordan e āgāhi ne mišnāsim.[3] Din tanhā cire bar Estā (state)  ye kešvar nist, bāyad paziroft ke cire bar andišehā ye mardom niz mibāšad. Tāze mā o šomā ham pāre i az in mardom im (va docār e kāstihā ye frāvān!). Xradgrā ne mitavānad mardom-sālār na bāšad. Va har mardom-sālār i pazirofte ast ke in hamin mardom, bā nādānihā va kāstihā ye šān, hastand ke dastmāye ye degargunihā mibāšand va bāyad be šomār āyand (rowšan ast ke mā xwāhān e "be-ru-ye-pā-ye-xod-istādan" e Mardomān hastim, na be zir e canbare ye digarān raftan.) Dar in cārcub, talāš e šomā barā ye Rowšangari ye pāyehā ye Eslām (va Qorān) arzešmand mibāšand ; agar ce in kār nabayad sāye i bar reštehā ye digar afkanad.

 

Cenin ast ke nāmhā i con "nāxodāyān" yā "xradgrāyān" (ke pāre i az nām e šomā ham hast), yā "āzād-andišān" be šomā pasandidetar hastand. Cerā ke in nāmhā nšāngar e ān ce šomā hastid mibāšand (na ān ce nistid ! Agar ce niāzi be afzudan e in ke "riš-o-qeyci" dast e šomā'st nist).

 

Mā pasandide ne midānim ke ziyād zamān e nāciz e xwiš rā dar yoreš be Eslām, yā degar pendārhā ye bihude, be gozārim. Marāmi ke jān e ensān rā be pul fru mikāhad ("Diye") nazd e ensāngrāyān ce arzeš i mitavānad dāšte bāšad ?? Va Ensāngrāi (Humanism) pāye ye Xradgrāi ye ma'st ![4]

 

Nikutar ast be Dānešhā ye Novin be pardāzim : ān ham az in ruy ke kāmyābi xwiš rā dar grow ye kāmravāi ye digarān midānim !

 

Xrad-grāi dar Iran

 

Yārān,

 

Cenān ke xod midānid, mā dar Iran az pāin-pāinhā, be rāsti az zir e zamin !, āqāz mikonim, cerā ke bāyad xradgrāyān e tārixi ye xod rā az zir e xāk dar āvarim !

 

Tārix be mā miāmuzad ke jonbeš e Rowšangari dar Xāvar, be viže Irān, pā greft, va dar sadehā ye 9 tā 12 milādi ostvār šod, sepas be Orupā rasid. Candin sade dar Orupā be cāleš bā tang-andišān va zurmandān pardāxt tā dar sade ye 18 Milādi be bār nšinad (Montesqieu, Hume, Voltaire, Diderot, Rousseau, Kante, etc.). Drost be hamān gune ke kār e šum e tārik-andišān dar Xāvar, dar riše-kani ye in jonbeš, be candin sade niāz dāšt !

 

Bāyad in dāde rā payvaste jelow ye cašm dāšt ke jā andāxtan va bekār-giri ye xradvarzi, ce nazd e mardomān va ce nazd e xod, kāri bas picide va drāz-pā mibāšad. Bozorg šodan dar pirāmuni nābexradāne (zurmandāne) kār e hamegi ye mā rā saxt o došvār gardānde ast. Bāyad bištar āmuxt, va (šāyad) kamtar nevešt. Ān ce dar bāre ye andišegihā ye falsafi nevešte id hanuz nāpoxte ast (be škāftan e "agnostics" be negarid)[5].

 

Dar in yeki-do sāle, har ce pištar rafte im, kāsti rā žarftar yāfte im. Tā be ān jā ke emruz bar ān im ke, bāyad az xod e vāžehā āqāzid, tā bar pāye ye vāžegān e Irāni (na tanhā Pārsi) cārcubi xradmandāne bar pā sāzim. Cenin ast ke Degarguni ye bargaštgāh (reference, coordinates) (az Arabi be zabānhā ye ham-xānevāde ye bumi ye in dyār) rā emruz besyār gransang midānim, cerā ke be in dastāvard raside im ke "xāne az pāy-bast virān ast".

 

 

Hamkāri ye mā

 

Cenin ast ke dar pay e be barpāi ye vāže-nāme i xradgrāyāne va dānešvarz bar āmade im. Barā ye behbud e ān (be viže pāre ye Englisi) dast e yāri be su ye šomā drāz mikonim, cerā ke xrad e gruhi rā bartar midānim.

 

Paxš va gostareš e kārhā ye grān e bozorg xradmandān e Irāni (con Xayyām, Obeyd e Zākāni …), be sān e bargardāndan e neveštehā ye xradvarzān va dānešmandan e sarāsar e Giti be Pārsi, az kārhā ye bāarzeš e piš e ru ye ma mibāšand.

 

Bāyad, tā mitavānim, hamāhang piš ravim tā az dobāre-kāri parhiz šavad. Mā dar pay e bar jā gozāštan e nām e xod nistim, va az goft-o-gu barā ye hamkārihā ye bištar, šād mišavim.

 

Bahārān dar rāh and, va škufehā, bā Xayyām, be mā niru va šādi piškeš mikonand :

 

Sāqi ! Gol-o-sabze bas tarabnāk šod'ast.

Dar yāb ! Ke hafte ye degar xāk šod'ast.

Mey nuš o goli be cin, ke tā dar negari,

Gol xāk šod'ast o sabze xāšāk šod'ast !



[1] Bihude nist ke nšāni ye pāygāh e mā noxostin payvad dar pāygāh e šomā'st ! Mā ham pāygāh e šomā rā be "Gardešgāh" e xod miafzāim.

 

[2] Tāze našāyad va nabāyad ke xod e mā zendegi, va kāmgiri az zibāihā ye ān, rā frāmuš konim ! Cerā ke Ensān e "nākām" (ba picidegihā ye ravāni) na sudi barā ye xwiš, va na barā ye digarān dārad.

 

[3] Agar mitavānid, be in neveštār az yek xradgrā ye Frānsavi, ke xwāhān e sāxtan e Masjed dar Frānse mibāšad, Un rationaliste devant l'islam, be negarid !

 

[4] Agar ān ce dar Iran gofte mišavad rā pay grefte bāšid, dide id ke pāre i az "Ayatollāhhā" az be kar greftan e vāže ye "Ensāngrā" šarm dārand. Va hamān "Humanisme" rā mikoband !! Bā in hame, ānhā ne mitavānand penhān konand ke :

Cāleš ānān bā zendegi va Ensān ast !

 

[5] In ke dahhā kār piš e ru ye mā'st be rāsti gzāfe-gui nist. In vāže az "GNOSE" grefte šode ast. Va hamān gune ke jā ye digar gofte šode ast, "GNOSE" hamān "ŠNĀS" ast (góš, oóā), (ke pišvand e "a_" ān rā vāžgune mikonad). Bargardān e in vāže bāyad cizi mānand e "nāšnāsmand" šavad. Dar gostare ye "Imāni", dar payvand bā "Xodā",  nāšnāsmandān Xodā rā šnās-nā-pazir midānand. Bar in pāye, ānān rā bāyad "Xodā-našnās" nāmid !

Cenān ke mibinid, in gofte az ān ce dar "agnostics" āvarde im paykarmandtar (more concrete) ast.