02/10/2002 : : êoDÇOvk
ÝìwJ
!lzDF
¢º ÞC ok éÆpç kßz êÞo éìv DN ÚDì× éF lëA éFpWN
Èe× pÊ kßF yßh
: ÙëqCkpKF ÚA Ößè¿× ok íÛßÊpÊk Þ "¢ÛCk" æsCÞ éaiëoDN éF íØÆ PwiÛ
íwF ÚCpëC ok êkÔì× 12 Þ 11 êDçælv ok ; koCk íÛDOvCk Ýì×qoÞDh ok ¢ÛCk
ÚClÜØ¡ÛCk Þ ¢ÛCk íÎÞ ,kßF éO¾Dë MDìçÓC Þ éþ qC ÐÃOw× í×DÃ× Þ kßF Ýì¡ÛÓDF
Þ lÛl×Aok êDJ qC ÚClÜ×oÞq Þ ÚDçDzkDJ Þ íÜëk êDØϵ MDFp¨ pFCpF ok Ápz ok
é×CkC (ÚDØçDÊkCq ok ÙÇOvk) ¢ìF Þ ÙÆ Ùç qßÜç éÆ ,qCok íFCßh éF D× kClVC
.koCk pÊk í¡çÞtJ éF UDìOdC ízß×Dh ÝëC ÐëÓk ÚkpÆÝzÞo .koCk
íÛDëDJ ,lëkpÊ ´Þpz pNpëk éZ pÊC MD¾Cph Þ ¢ÛCk ÝìF ívDvC ¢ÎDZ ,pOhDF ok D×C
: PzCk pOzßh
´Þpz DJÞoC ok êkÔì× 13 êælv qC "¢ÛCk Dë Ùϵ" êæsCÞ Ößè¿× ok íÛßÊpÊk
.kßF ÚDëpV ok éÛ Dë lzDFí× Ùϵ "éþ" éÇÜëC êæoDF ok ¢ÎDZ Þ ßËO¿Ê DèÎDv .lz
í¿Ü× jvDJ ¢vpJ ÝëC éF éÆ lÛkßF Dèþ ÝëC ClOFC ok éÆ ÙìÛClF éÆ PvC HÎDV
ídÞ "éOGÎC" Þ lÛkpØzí× rìZDÛ Co Ùϵ Dèþ qC êoDìwF éÆ HGv ÝëlF ; lÛkClì×
,ælv lÜZ PznÊ qC xJ DèÜN ! lÜOzCnÊí× ÚDwÛC êDçkoÞDOvk qC pNÓDF íwF Co
ÚDÊkDO¾CxJ éÆ kßF (íÎDìh D×ÞrÎ ê) DçoÞDF Þ MD¾Cph pF ¢ÛCk íWëolN íÊpìZ Þ
éOznÊ oDÆ qC oDÆ íÎÞ ! lÛlz Þp¡ìJ êéϾD éF ÚlëÞpÊ æoDFÞk ÚDçCßh Dèþ ÝëC
Pëp¡F æDÊA êæoDJ Þ PvCéOw¡Û oDF éF qÞp×C DçæoCrç ¢ÎDZ koÞDOvk .kßF
.lÜçkíØÛ Co ¢ÛCk êæpOwÊ éF (íÎDìh MÓßÃ× pÊk Þ) Ýëk kÞoÞ éF íÎDW× bìç
go qßÜç ÚCpëC ÚßZ ,ækDO¾CxJ êDçoß¡Æ ok ,Ýëk Þ Ùϵ ÝìF ,íëClV ÝëC
! lzDF lëDGÛ æsCÞ ÝììGN ok æDGOzC ÐìÎk íÊlÛD×xJ ÝëC íÎÞ .PvCækClÛ
(.lìÜÆ æDËÛ ÚDëkC êéÏìvßF ÚA ÀëpeNqC íëDçéÛßØÛ éF)
XëDOÛ éF Úlìvo êCpF
íÜìµ êDçælëlJ PhDÜz" ¢ÛCk
.lzDFí× Àëp·N " kD©N qC
íÎDh Þ (universelle) pìÊCp¾-éØç
P·ìG¬ DF kßh lÛßìJ (íËÛßËZ) ÚkpÆ ÝzÞo ¢ÛCk íÛDëDJ ½lç , ÚDwÛC êCpF
.lzDFí× (DçÚD¡ÇèÆDN ækD× êCrVC ÝëpOÇZßÆ qC) êkD×
Þ
ælëlJ Èë qC ,íÜçm Dë íÜìµ (modèle) Íl× Èë ÝOhDv DF ,æoCrÊÞ æÛDØÊ
pç
ÙWwÜ×
ÙOwìv Èë éF (Ýçm qC UoDh : íÜìµ ¯Ã¾) ,Pì·ÂCÞ DF ÚA êæÏFDÃ×
¢çÞtJ
ok (méthodologie) oDÇçCo ÝëpNívDvC xJ
.kßzí× pOÇëkrÛ
.lzDFí× (essai et erreur ; Eng. : try and error) "D®hÞ Úß×qA"
.kpÆ PëDµo lëDF Ùç Co
"PvD®h Úkß×qA Co ækß×qA" ФC éÆ PvC ÝzÞo
.PvC
ÚA ,ÚkßFpënJ kDÃOÛC Þ Ð×DÇN Dë ,ÚkßFqDF í¡ÛCk ÙOwìv Èë ¦hDz
ÝëpOØè×
.kßzí×
ízDÛ í·ìG¬ êDçælëlJ qC D× PhDÜz ÚkßF íGwÛ qC éÆ
.PzCk lçCßh kßVÞ é¡ìØç êCpF "ÝOhClÛC ok ßÛ ídp¬" ÚDÇ×C xJ
êDçælëlJ êDçlÛßìJ ÝììGN Þ ÝO¾Dë íJ ok ÚßZ ,koCk íÇëkrÛ íËOvßìJ DF ¢ÛCk
éF íVDìOdC Co ÚA .koClÛ íëCÞpJ kßh íÛCkDÛ éF ½CpOµC qC .lzDFí× íÇërì¾
.PwìÛ Úlz í·ìG¬Cp¾ êDçælëlJ Ý×Ck éF Pvk Þ "íÛDèÊDÛ êDç¢èV"
êCpF ,êpìÊæqClÛC ÐFD ,íÜìµ êDèÛCrì× kßVÞ
ÙOwìv ÝëC pËëk Ùè×
¦hDz
.lzDFí×
DçæoCrÊÞ DçéÛDØÊ íOvokDÛ Dë
íOvok¢WÜv
íÏ×DÇNpìv
Ùç DçoDì·× ÝëC (PhDÜz Ð×DÇN) Ößϵ P¾p¡ìJ DF ,Ml× qCok ok
.lÜëßJí×
Þ
(exacte ÄìÂk) í·ìG¬ Ößϵ êæOvk Þk éF ÚCßN í× Co Ößϵ ,íÏÆ o
߬ éF
.kpÆ
¢iJ (inexacte ÄìÂkDÛ) íÛDwÛC Ößϵ
ÄìÂk
íØϵ ÙOwìv Èë Ùè× ¦hDz ,Ùëlëk ¢ÛCk Àëp·N okéÆ éÛßÊÚDØç
ÚA
íOvokDÛ Dë íOvok ¢WÜv
êCpF íÜìµ êDçoDì·× ,ÚkßF
í¾DÆ Þ ,ÖqÓ
.PwìÛ
íÜçm oDì·× êCpF íëDV ,éÛDØÊ Èë íOvok ¢ëDØÛ ,MDGRC lÛÞo
ok .PvC
ok ÚßZ
.lÜ×DÛí× Ùç (expérimentale) íFpWN Ößϵ Co í·ìG¬
Ößϵ
.lÛqí× Co phA ½pd éFpWN
Èe× ,Ößϵ ÝëC ÞpØÏÂ
íëDçoDì·× éF
DèÛA UDìOdC íÛDwÛC Ößϵ ûÚlÛCßh ÄìÂkDÛ ÐìÎk ,xǵ pF
êDç§p¾¢ìJ
,DçoDì·× ÝëC xJ ok .lÜOwìÛ íÜìµ Ð×DÆo߬ éF éÆlzDFí×
ÚßÊDÛßÊ "MDèìVpN"
Dë (éÛDçDÊADÛ Dë éÛDçDÊA) DçêoÞCl¡ìJ ,íÜçm
.lÛCælz ÚDèÜJ (íµDØOVC Dë í¥iz)
qC êpìÊ éWìOÛ
Dë MDFRC ÐFDÂpìº ,ÐÃOw× êDç§p¾¢ìJ kCl·N éZ pç
,lzDF pOØÆ ¢ÛCk
Èë ok ,(axiomes)êCéëDJ
êDç§p¾¢ìJ
.lzDFí× pNÈëkrÛ
ÚkßFÄìÂk éF Ùϵ ÚA
êDè¡ÛCk êæpOwÊ
ok (subjective)íÜçm êDçoDì·× kßVÞ
MoÞp¨ Pϵ éF
DçoDì·×
ÝëC ÚßZ .ÙìzDF éOzCk DçoDì·× ÝëC qC íÜzÞo lëk éÆ PvC pOèF
,íÛDwÛC
êCéëDJ
ÐñDw× koß× ok DØz Þ Ý× pÊC .lÛoCk DçDÜF ÝëC ÝOhDv ok êCéëDJ
¢ÃÛ
ÝìØç
koß× ok rìZ pç qC ¢ìJ lëDF ,Þk pç ÐëDØN Moߤ ok
,ÙëoCk p²Û ½ÔOhC
.ÙìÜì¡ÜF ßËO¿Ê éF
êCéëDJ ÐëDw×
¢ìF
Þ ÙÆ TeF koß× ÙìçD¿× qC éÇÜëC qC ÚDÜìجC HwÆ êCpF íOd
,éÏòw× ÝëC
éF
kD©O× MD¿¤ ÚkCk PGwÛ ÚDÇ×C íÜ·ë .PvC ÖqÓ Ùç ÙëoCk Co
oß²Ü× Èë
Ý×
éÆ Co éZ ÚA ,DwF éZ : P¾pÊ
ælëkDÛ lëDGÛ Co íµDØOVC êDçælëlJ
!
lì×DÜF "êoDËÜÎÞ Þ êoDFÞlÜF íF" DØz ,Ù×DÛí×
"êkCqA"
: ÙìÛq í×
íÎDS× ,íÜçm êDçoDì·× êæÎßÃ×
Úlz ÝzÞo êCpF
.lzDF ÄìÂk Ößϵ éF Ùϵ
ÝëpOÇëkrÛ kD¥OÂC Ùϵ lëDz ,íÛDwÛC Ößϵ ÝìF ok
"êkD¥OÂC êæ·vßN Dë P¾p¡ìJ" ¢WÜv êCpF
íFDiOÛC êDçoDì·× ,ÍDd ÝëC DF
:
lÜzDFíØÛ (½p¬íF)"íSÜh" éVÞ bìç éF
oDì·× Þk ÚClÛÞpèz "l×Aok
ÝìËÛDì×"Þ "l×Aok ÝëpNÝìëDJ" éÆ PvC ÝzÞo
!lÜzDFí× MÞD¿O× xF
ÚD×qDv ÝëßÛ ¦hDz ,koCk oCp D× íÏÆ êé¿wϾ êDOvCo ok éÆ ,pNCpìÊ íÎDS×
.lzDFí× "íÊlÛq éF lì×C" íÜërËëDV êCpF íO×Ôv íÛDèV
"ÙÎDv íÊlÛq éF lì×C" êpìÊoDÇF kßh 2000 ÍDv yoCrÊ ok ÚD×qDv ÝëCÝO¾pÊp²Û ok ÚÞlF) DALE, disability-adjusted life expectancy
.lìÜÆ æDËÛ ÚD×qDv ÝëC PëDv éF .lÜÆí× kDèÜ¡ìJ Co (íÛCßNDÛ Þ êoDØìF êDèÎDv
ÝìF oß¡Æ ÝìwJ íÜ·ë ,24 êæko ok DÇëp×C æleO× MÓDëC ,oDì·× ÝëCpFDÜF
êæko ok "ÙÎDv íÊlÛq éF lì×C" ÍDv 74/5 DF ÝJCs .koCk oCp ,íO·Ü¤ êDçoß¡Æ
.lÛoCkDV (14) xìÏËÛC Þ (7) ÚDÛßë ,(6) DìÎDOëC ,(5) DìÛDKvC ,(3) éwÛCp¾ Þ PwiÛ
(7 ée¿¤ ,2001 é× ÈìNDØÏKëk lÛß×ßÎ qC ÐÃÛ)
éÆ lzDFí× æpìº Þ "ÝëlÎCÙϵ" ,íëDG¬DG¬ "é×Ôµ" ,"éþ Ùϵ" ÚßZ íNCoDGµ oß²Ü×
"ÀìÏÇN" qßÜç D× .lÜOwç ÝëßÛ ¢ÛCk qC D× é·×DV ÚlÛD×xJ êælÜçlÛD¡Û íFßh éF
cÔ®¤C éF éÆ PvDV ÝëC HÎDV Þ .ÙëCækpÇÛ "æpwÇë" ¢ÛCk Þ Ùϵ DF Co kßh
ælëlJ ÝëC ÄìÂk Àëp·N qC lÜOwç UoDh ok PvDèÎDv éÆ Ùç íÛCpëC "ÚCpÇ¿O×"
! lzDFí× í¾DGÎDìh pF ¢ÛCk íÊpìZ ÐìÎk ÝëpOèF kßh ÝëC .lÜçkí× pv éÎDÛ
.koClÛ P¡ÊqDF éÆ êlÜëCp¾